caltay_muzey

30.03.2016, tarafından yazılı , CÜMNE, KULTURA, KULTURA ÖMÜRÜ BÖLÜMÜ, 1974 KERÄ BAKILMIŞ

Caltay gimnaziya muzeyinin gercikleri

2007-ci yılda Caltay gimnaziyanın direktorun Mariya Semenovna GARÇEVAnın hem iştä hem ustalıkta pedagogun Evdokiya Petrovna PETKOVİÇin çalışmalarınnan bu gimnaziyanın muzeyi açıldı. Muzeyin açılmasının baş neeti vardı hem kaldı – göstermää üürencilerä hem gimnaziyanın musaafirlerinä dedelerin yaptıklarını, ani unudulmasın, sıbıdılmasın hem basılmasın o işlär, angılarını kullanarmışlar gagauzlar evelki vakıtlarda.

Gimnaziyada üüredicilik proţesında var ölä temalar, angılarını taa uygun muzeydä yapmaa. Onuştan, açan gireriz muzeyä, da, temaya görä, başlêêrız göstermää o işleri, angılarını, bekim, uşaklar seftä görerlär, onnar büük havezlän üürenerlär nicä onnara deerlär hem ne iş için onnar kullanılêrlar.

Kurduk muzeydä düzeni da göstereriz nicä onda işleerlär hem neyi dokuyêrlar. Annadêrız üürencilerä, ani düzen evin baş tertipiydi, zerä onda dokuyardılar hepsini ne lääzım içerlerä hem insanın giimesinä: pal kilim, türlü platlar, adamnara kuşak hem sargı, karılara çukman. Maasuz çiiz için dokuyardılar pek incä işleri da, ölä nicä bürüncüktän peşkir.

Düzenin vardı çok avadannıkları: gücü, tarak, dençu sopası, krosnu, elemnä, masur sarmaa çıkırık. Bunnar hepsi var muzeydä. Bundan kaarä var yapaa işlemêä deyni rökä, iplik sarmaa deyni ii.

Biz annadêrız uşaklara, ani bölä bolluk vakıtta bu işlär kullanılmêêr, ama, uşaklar bilsinnär deyni, söleeriz, ki gagauzlar en zor vakıtlarda bulardılar herbir işä deyni kolaylıklar hem düzgünnüklär, yaşamalarını ilinnetmää deyni.

Hepsi biler, ani ileri şafk yoktu da insannar gazlı lampalar kullanardılar. Kış gecelerindä, yakıp o lampaları, dernek oturardılar da dernektä işlemä dikärdilär, yapaa işlärdilär, dokuyardılar, örärdilär.

İçerleri donatmaa deyni, kızlar hem genç gelinnär dikärdilär, hazırlardılar hem yapardılar türlü bantlar, çarçaflar, pençerelerä hem ikonalara perdä, rubaların üstünä çarşaf, yastık üzü, patredin ramkasına hem aynanın dolayına işlemä bantlar kurardılar. Evlerdä döşeklerä, yorgannara hem yastıklara üklük yapardılar. Üklüklerin üstünä da işlemeli çarşaf kullanardılar. Erindä olmadıı için, o işlemä ipliklerini taa Odestän alardılar da biri-birindän gözäl işlär yapardılar. Şindi o işlär bizim muzeyimizdä bulunêrlar.

Uroklarda üürederiz uşakları kimi evelki işleri yapmaa. Deyecez – Kolada çiçeklerini (kitkaları). Üürencilär bilsinnär, ani gagauzlarda ölä gözäl evelki adetlär varmış.

Açan gelärdi Surva günü küçük uşaklara, taa çok kızçazlara deyni, Surva gezmää deyni survaki çıbıklarını gözäl donaklarmışlar, baalayıp ona türlü benizdä bomoni kiyatlarını hem başka gözellikleri. Bunnar şindi muzeyin eksponatları.

Evellär gagauzlar düünnerdän ileri Çotra yada Goda yapardılar. Onuştan gagauzlarda pek meraklı bir adet vardı – kızlara lääzımdı dokunsun Goda peşkirleri hem dört boşçalık bezi. Da Goda günündä sokakça kolaçlan o peşkirleri oynadardılar. Bunnar şindi muzeyimizdä bulunêrlar.

Düündä sa, sıra geldiynän çiizi çıkarmaa, onnarı çıkararmışlar güveyin izmetçilei, angılarının kalpaklarına hem paraliyalarına ţur-ţur asarmışlar hem güüslerinä çiçek takarmışlar, başka düüncülerdän ayırılsınnar deyni.

Çok yıllar geeri bizim gagauzlar ekmek hem paska yapmaa deyni tafta teknä kullanardılar. Onnar sayardılar: ani busoy teknedä hamur taa kabaracek hem taa datlı olacek.

Pomana sıralaı geldiynän, pomana verärdilär toprak çanak, çölmek, oka hem taftadan kaşık. Sayılardı, ani bu işlär Allaha taa yakışıklı. Onuştan tafta teknenin hem kaşıkların yanında muzeyimizdä topraktan çanaklar, küplär, okalar hem çölmeklärlän da bulunêr.

Var muzeyimizdä eski gagauz rubaları da. O rubaların pek meraklı dikimi hem fasıl donaklaması var. Karıların hem kızların rubaları gercikli türlü renktä şiritlärlän, güpürlärlän, pasturlarlan.O rubalara görä da fıta hem şalinka benizlerini uydurarmışlar. Fıtasız gagauzkalara ayıpmış gezmää. Başlarına da püsküllü şalinka dartarmışlar. O şalinkalar türlü renktäydilär: mor, sarı, biyaz, kara. Adamnarın rubalarıymış – çufa don, jiletka yada mintan, kuşak, sargı, dikmä gölmeklär. Büün, açan uşaklar görerlär bu rubaları, pek şaşêrlar ona, ne türlü giinärmiş dedelerimiz.

İsteerim açıklamaa, ani bizim muzeyimizdä var çok ufak işlär da, angılarını uşakların yardımınnan topladık: arşın ii, gücü, yapaa iplik, erişlik, tafta kürek, tırmık, sofra, tafta karniz, partal palası, masur, yumaklar, gelin teli h.t.b.

İsteerim küüdeki insannar annasınnar, hem diil salt caltaylılar, ama bütün Gagauziyanın insannarı da, ani bu türlü muzeylär pek lääzım. Uşaklarımız da, büüklerimiz da bilsinnär deyni gagauzların evelki yaşamasını. Ko bişey sıbıdılmasın, herbir ufak iş muzeyimizä verilsin, muzeyimizdä toplansın. Kimdä taa ne işlär varsa, kaldısa, getirsinnär  muzeyä da orada kalsın onnar, verip kolayını uşaklar üürensinnär hem tanısınnar onnarı, bişey unudulmasın.

Bunnar bizim istoriyamız. Bilelim: bakmadaan ona, ani dedelerimiz zor vakıtlarda yaşadılar, hep ayakta kaldılar, hep buldular vakıt işlemää, dinnenmää, dernek oturmaa, musaafirlää gitmää, sürüylän hayvan bakmaa, tarlaları öküzlän sürmää, sıra hem kurban yapmaa, bütün küüyü hatırlamaa.

Dedelermiz birleşikti. Meciylän ev yapardılar, pınar kazardılar, kerpiç kesärdilär, tavan bastırardılar. Bilä da dinnenärdilär: dernektä mi, horuda mı, başka bir sırada mı.

Ko bu adetlär unudulmasın, hepsindä saygı, sevgi hem sabur olsun, senseleyä da, komuşulara da. Allaa versin gagauzlar ileri dooru da kullansınnar bu duyguları, maalez sevgilii. Yapın insana ölä, nicä isteersiniz yapsınnar kendinä.

Evdokiya Petrovna PETKOVİÇ,
Caltay gimnaziyanın iştä hem ustalıkta pedagogu

BİR CUVAP YAZIN