mehmed

24.02.2016, tarafından yazılı , CÜMNE, İNTERVYU BÖLÜMÜ, 75106 KERÄ BAKILMIŞ

Gagauziya halkın kendi kimniini hem kulturasını koruması en önemni uurlardan biridir

Dört yıl geeri Türkiyenin Kişinev Büükelçisi oldu saygılı Mehmet Selim KARTAL. Ozaman Canabisinnän “Ana Sözü” için ilk reportajımızı yaptıydık. Taa sora da gazetamızın sayfalarında Mehmet Selim KARTALlan çok haberlär hem reportajlar verdik. Herkerä gülär üzlü hem diologa açık bir insan olarak, paalı Büükelçi bizim soruşlarımıza açık cuvaplar verdi. Şindi da, Büükelçilää buyur edip, gözäl bir türk kafesi masasında bizimnän konuştu.

- Saygılı Büükelçi, ilk öncä Türkiyedä olan teror patlamalarınnan hem terora can kurbannarınnan ilgili olarak Sizä hem bütün Türk halkına acızgannıımızı bildirerim hem baş saalıı diliyorum.

- Teşükkür ederim.

- Canabinizlän ilk reportajımızı dört yıl geeri, 2012-cü yılın Büük ayında yapmıştık. Ozaman, işinizi nedän başlayacenız soruşuma, Siz ölä dediydiniz, ani en önemni uurunuz: “Moldovanın, Moldovanın bir payı olan Gagauziyanın hem Türkiyenin arasında herbir uurda işbirliini kaavileştirmää, genişletmää, taa ileri taşımaa”. Bunu yapmaa becerdiniz mi?

- Hepsini becerämedim. Becerdim deyärsam – yalan olur. Bän da yalan konuşmayı sevmäm. Hem yazık, ani becerämedik. TİKAnın yolunnan Gagauziyaya (Gagauz Erinä) durmamayca yardımnarımız geldi hem geler. Ama benim aslı istediim Gagauziyaya taa çok sayıda türk firmaların girmesiydi. Bunu bir türlü başaramadık. Belli ki, bunun çok sebepleri var: Gagauziyadan kaynaklanan sebeplär var, bizim firmalardan kaynaklanan sebeplär var.

- Dört yıl geeri Canabiniz dediydiniz, ani yapmaa istediklerinizdän birisi da Moldova Türkiye arasında vizasız gidiş hem bunu çözdünüz.

- Vizaların kaldırılması verdi kolayını Türkiye hem Moldova vatandaşları, onnarın içindä gagauzlar da, taa çok Türkiyeyä hem Moldovaya girsinnär. İki devlet arasında uçakların zeedelenmesindän hem yolcu sayıların aartmasından bunu göreriz.

- Vizadan kaarä neyi başarmaa neetä koydunuz hem başardınız?

- Bildiiniz gibi bu yıllarda Türkiye Moldova arasında serbest alış-veriş annaşması da imzalandı. Ama bu annaşma taa yoluna girämedi, zerä iki parlamenttan da karar çıkması lääzım. Bu annaşmaylan gümrük (tamojnä – nışan “AS”) vergilär kaldırılêr. İlktän insannarın serbest dolaşımını önä saaladık, taa sora da malların serbest dolaşımı saalamış olacez.

- Siz geldiiniz zaman Gagauziyada, Moldovada çok kritik bir politika durumu vardı. Benim bakışıma görä bu durum, sansın, diişmedi. Canabiniz, bir diplomat olarak, bu işleri taa geniş görän bir insan olarak, benim bu bakışıma ne deyeceniz?

- Dediinizä bir öçüdä katılêrım. Ama şunu da görmäk lääzım – olaylara kara-biyaz bakmaa yannış. O sorunnarın arasında politika sorunnarı var, ekonomika sorunnarı var, yardımnarın hakça daatılmaması var. Bu uurda taa çok sorun sayabiliriz.

Ama bir öndän şunu da görmää lääzım, bekim buna siz da katılırsınız, hem Moldovanın merkez önetimin, hem yabancı devletlerin, batı devletlerin, Gagauziyaya ilgisinin taa da çok aartmasını görerim. Son yıllarda hem Moldova önetimindän gidişlär oldu: premyer-ministrular gitti, parlament başkanı gitti, ministrular gitti. Orada toplantılara hem dartışmalara katıldılar, orada halkın önünä çıktılar. Hem da yabancı devletlerdän insannarın da Gagauziyaya gidişi zeedelendi. Benim çalışmama başladıım zaman Gagauziyaya gidän, neredä sa, Rusiya Büükelçisinnän bändim. Ama şindi görerim, ani Moldovaya gelän yabancı delegaţiyaların Gagauziyaya geçmesi da zeedelendi. Bu da Gagauziyanın faydasına bir durumdur.

- Sizin çalışmanızlan son yıllarda Türkiyedän Gagauziyaya devlet uurunda çok büük vizitlar oldu. Bu yıl vizitların sayısı zeedelenecek mi?

- Nicä bu olacak şindi kestirämeerim. Ama yakın vakıtta Gagauziyadan Türkiyeyä plannanan vizitlar var.

- Tezdä bir yıl olacak nicä büünkü Gagauziyanın öndercileri kuvedä geldilär. Bu yılın içindä onnar çok kerä Rusiyaya vizit yaptılar, ama Türkiyeyä hiç bir ofiţial vizit yapılmadı. Kolaylık mı yoktu? İstämedilär mi? Vizitı düzenneyämediniz mi?

- Kolaylık olmadı. Bizdä da seçimnär vardı. Arka-arkaya seçimnär yapıldı. Seçimnerdän sora hükümetin kuruluşu. O üzerä vizitın plannanması bir türlü olamadı. Taa sora da, biz hazır olduumuz zaman, Gagauziya önetimin yıvın bir programası ortaya çıktı. Ama önümüzdeki aylarda bu vizitın aslıya çıkmasını düşüneriz.

- Bu vizita köstek koyan teror patlamaları da, bezbelli, oldu.

- Yok. Bizim çalışmalarımıza teror konusu köstek olamaz. Bu terorlar – insanımızın acısı. Ama Türkiyä sadecä bu gün bu terorlan birliktä yaşayan bir devlet diil. Teror Türkiyedä ortaya eni çıkmış bir olgu diil. Yazık, ama Türkiye bunu çok uzun yıllardan beeri, taa XX-ci üzyılın 80-ci yıllarından, beeri bu teroru yaşêêr. Belli ki, başka devletlär bunun acısını eni duymaa başladılar.

Bakmadaan ona, ani Türkiye terorlan düüşmeyä büük kaynaklar ayırêr hem harcêêr, Türkiye kendi gelişmesini üüseltmää hem kuvedini kaavileştirmää becerdi. Türkçedä bir deyim var: “İt ürür, kervan örür!”

- Onun gagauzçası da: “Köpek salêr, kervan gider!”

- Şindi sözlär erinä oturdu.

- Türkiye Gagauziyaya okadar çok yardım etti, ani bu yardımnar gagauzların cannarında daymalarında kalacek. Ama ortada bir incelik var. Gagauzları, türk milleti olduu için, kannan Türkiyeyä çeker. Din olarak – biz hristianız. Dinnän Rusiyaya çeker. Son vakıtlara Türkiye hem Rusiya arasında problemalar ortaya çıktı. Sizincä Gagauziyada bu problemalar duyulêr mı?

- Belli ki, gagauz kardaşlarımızın Rusiyaya yakınnıını hepsimiz bileriz. Bu, geçmiştä da böläydi, görünür gelecektä da, beki, diişmeycek bir aslısıdır. Onuştan, bizim Rusiya Federaţiyasınnan ilişkilerimiz bozulduu için, gagauz kardaşlarımızın da oradan koparılmasını beklememiz dooru olmaz. Ama bizä karşı da gitmelerini istämeeriz hem açıkça bunu da görmeeriz. Zerä, kan-kardaşlarımız saydıımız bir topluluk söz konusu.

- Genä yardımnara dönelim. Büünkü günädän Türkiyedän Gagauziyaya gelän yardımnarın paasıı, neredä sä, 60 milion doları buldu. O yardımnarın içindä en büüklerdän birisi – GRT (Gagauziya Radio hem Televideniye) proektı. Gagauziyanın herbir eni öndercisi GRT dolayında oynamaklar başlêêr. Ama bitki vakıtta GRTyı yok etmä noktasına getirdilär. Neettä var salıya, Baba Marta ayın 1-dä, Gagauziya Halk Topluşunda GRTylan ilgili bir zakon kabletmää. O zakonnan Gagauziya Radio hem Televideniyası yok ediler da erinä uydurma bişey kurulêr. O zakon yok eder Türkiyenin 15 yılın içindä GRTya yaptıı yardımnarını hem yok eder Gagauziyanın devletlik simvollarından birisini – Gagauziya Radio hem Televideniyasını. Türkiye bu olaya nasıl bakıyor?

- Gagauziyada ofiţial yada yarım ofiţial mediyaların bu günkü durumunda hem gelecek halında karar vermäk, Moldovadakı merkezi önetiminä hem merkezi zakonnarına uyup, bütündän Gagauziya önetimindir. Halk Topluşunda alınacek kararlara baalıdır. Bu kararların da, dediim gibi, merkezi zakonnarlan çekişmemesi olması lääzım. Urgulêêrım, ani biz, yardım verdiimiz için, bu işä karışmêêrız. Bu Gagauziyanın iç işleri.

Ancak, bizä sorulduu zaman, bizä danışıldıı zaman, Gagauziya öndercilerinä dä, Moldova önetiminä dä, biz çok açıktan söledik hem söleeriz: Gagauziya halkın kendi kimniini hem kulturasını koruması en önemni uurlardan biridir. Gagauziya Radio hem Televideniyası da bu korumada en büük tertiplerindän biri.

Herliim eni düzennemelär Gagauziya Radio hem Televideniyasının bu işlemini zora sokacek sa, bu işlemini nacaklayacek sa, gagauz halkın kendi kimniini hem kulturasını korumasına katkıda bulunmayacek bir hala getirecek sä o kurumu – bu açıkçası Gagauziyanın kendi, genä türkçemizin gözäl bir deyimnerin birisinnän söliim, “Pindii dalı kesmeyä” benzär.

- Bitki vakıtlar Gagauziya önetimi çok büük adımnar atêr Moldovanın bulgar vatandaşları tarafına. Bu adımnarlan bulgar küülerin hem kasabalarının Gagauziyaya girmesinin alt yapısı hazırlanêr. Buna nasıl bakıyorsunuz?

- Görerim, ani o küülerdä hem kasabalarda yaşayannar bunun istemesini açıktan söleerlär. Bizim bakmamızdan öncä lääzım bakmaa Moldova önetemi buna nasıl bakıyor. Bu önemni! Bu da genä Moldovanın iç işi. Bizim Türkiyenin her zaman açıkladıını tekrarlêêrım – Türkiye için pek önemni Moldovanın herzaman için birliinin hem bütünnüünün korunması.

Bän bu gün Moldova Başbakan yardımcısı sayın Balannan birliktäydim. O görüşmedä da bunu urguladım – Türkiye Moldovanın birliinä hem bütünnüünä, nasıl kendi birliinä hem bütünnüünä, unitar yapısına ne derecedä önem verir sa, bölgedeki başka devletlerin birliinä hem bütünnüünä o uurda önem verir. Açık söleerim, ani aylaştırıcı, parçalıyıcı olabilecek, bu türlü işlerä yol açacek olaylara, biz çok sıcak bakmêêrız.

- Bu konuylan ilgili benim bakışım bölä – bulgar küüleri hem kasabaları Gagauziyaya alınır sa, bununnan Gagauziya yok edilecek. Çünkü bölä bişey olur sa, “Gagauziya (Gagauz Yeri) özel hakk statusu için” Zakonu enidän Moldova parlamentına çıkarılacek da bütün özelliklerimizi kaybedecez.

- Belli ki, sizin fikirinizi da Gagauz önetemi esaba alması lääzım.

 - Yardımnar konusunnan ilgili taa bir iş sormaa isteerim: Bu yakınnarda Gagauziyada Türkiye angı proektları yapmaa düşüner?

- TİKAylan koordine edilän üüredicilik proektı var. Komratta büük bir üüredicilik kompleksın yapılması proektı var – türk okulun hem uşak başçasının yapılması.

Ayırıca Kongazın Süleyman DEMİREL liţeyin enilenmesi proektı da var. TİKA Başkan yardımcısı buradaykana o liţeyä gittik. Kendisi da gördü, ani liţeyin bu günkü durumu ne Türkiyenin adına, ne da Süleyman DEMİREL adına yakışmêêr.

Bundan kaarä bolniţalarlan ilgili reabilitaţiya proektımız ön planda.

- En büük proektınız oldu Türkiye Kişinev Büükelçiliin binası. Onu da başardınız mı?

- Binayı bitirdik artık. Sanêrız, ani ilk yazlan bilä, Nevruz yortusunnan bilä, bilersiniz türk milletlerindä Nevruz yıl başlangıcı sayılêr, biz da orayı taşınacez.

- Saygılı Büükelçi, Siz Gagauziyayı tanıdınız, gagauzları üürendiniz, kendiniz da bu dört yılın içindä neredä sa gagauz oldunuz, adetä görä, gagauz kardaşlarınıza ne sölemäk isteersiniz?

- Hep sölediimi tekrar sölemää isteerim: birlik hem barabarlıklarını bozmasınnar.

Belli ki, politika çekişmeleri olabilir, düşüncä ayırıntıları olabilir, diişik yaklaşımnar olabilir, bunun olması da çok iidir toplumnarda, çeşitli düşüncülerin olması, ama önemni kertiklerdä gagauz toplumunun ortak zorlukların, ortak sorumnarın çözümündä bir araya gelinmesi lääzım. Genä türkçemizin deyiminnän söliim: “Birliktän kuvet duar!” Kuvetli olmak istenir sa, birlik barabarlık içindä olması lääzım.

Hem bununnan birliktä – ekonomika kalkınmasına aarlık. Dışardan gelecek yardımnara pek bel baalamamaa lääzım. Kendi kaynaklarını, pek islää kantarlayıp, bu kalkınmayı kendi çalışmasınnan, gagauz halkının da en başta, başarabileciinä bän inanêrım. Biz da, Türkiye olarak, yardımımızı her zaman için sürdürmää kararlıyız. Ama canım isteer, ani diil sadä TİKAnın yolunnan, am Gagauziyaya gelecek türk firmaların yardımınnan, taa çok özel sektor girişimcilerinnän hem iş adamnarınnan temsil olalım.

Siz eni binamızdan söz ettiniz. Onun açılışınnan Komratta Fahri Konsolosluumuzu da açacez. O da Türkiyenin Gagauziya halkına taa yakın olmasını saalayacek.

Allaa saalık versin, bereket versin, gagauz kardaşlarımıza.

- Allaa versin.

Türkiye Büükelçişinnän konuştu akademik Todur ZANET

BİR CUVAP YAZIN