hederlez_2019 (20)

06.05.2020, tarafından yazılı , CÜMNE, KULTURA, KULTURA ÖMÜRÜ BÖLÜMÜ, 1430 KERÄ BAKILMIŞ

Hederlez yortumuz kutluca olsun!

Hederlez ayın (may) 6-da gagauzlar bakêrlar kendilerinin en büük milli yortularından birisini – Hederlez yortusunu! Son yıllarda bu yortuyu, halktan koparıp, kuvettä bulunannar pek tantalalı bakardılar Çadır kasabasının “At-Prolin” beygir fermasının ipodromunda. Bu yıl sa, koronavirus sebepinnän, herbir yortulu toplantılar zapa altına alındıı için, Hederlezi, ofițial olarak, kutlamarlar. Hederlez yortumuz kutluca olsun! Hepsimizä saalık, bereket, selemet hem uzun ömür!

HEDERLEZ yotusu, “Canavar yortuları” hem “Kasım” yortusunnan bilä, gagauzlarda sayılêr dedelerdän kalma en büük hem maanalı milli yortulardan birisi hem bakılêr Hederlez ayın (may) 6-da. Evel, açan gagauzlarda yıl ikiyä bölükmüş, sayarmışlar, ani bu gündän beeri yaz başlêêr. Onuştan onda koyunnarı çobana verärmişlär, hem onadan tarlaların ekmesini başararmışlar.

Bu gündä adamnar, atlı pinip, ekin meralarını dolaşarmışlar, bakarmışlar bereket nesoy olacek. Herliim ekinin boyu ölä sa, ani “tavşamnar var nicä saklansınnar”, ozaman sayılêr bereket islää olacek. İnanılêr, ani Hederlezdä tarladan biraz ekin yolup evdä kuşlara verärseydin, ozaman tauklar hem başka kuşlar taa islää yımırtlamaa başlayaceklar.

Var inanç, ani Hederlez günündä arpaya düşän çiidä insannar gözlerini, üzünü hem ellerini yıkarsaydı, ozaman onnar acımayacek. Karı kulluu Hederlez gününä karşı toplarmış faydalı otları da, kaynadıp onnarı, çin sabaalen o otların suyunan yıkanarmış – genç kalmaa, saalıkllı hem gözäl olmaa deyni.

Belliki, bu büük milli yortusunda Kurbannar da kesiler hem veriler. Hederlezdä kesiler “Küüyün Kurbanı” (“Klisä Kurbanı” yada “Klisä hramı”), “Steonuzluk Kurbanı” hem Kurban bulguru hem da Kurban ekmää yapılêr.

Evellär inanılırmış, ani Hederlezä karşı Cadılar[1] maasul hayvannarın manasını hem tarladan bereketi alêrlar. Onuştan, Cadılardan korunmaa deyni, Hederlezä karşı aul içinä Paskelledä maasuz okunmuş aşaş hem darı tenelerini daadêrlar, deyeräk: “ko Cadı alsın manasını ozaman, açan hepsi darı tenelerini toplayacek”.

Evellär Hederlez günündä gençlär horuya gidärmişlär hem sallangaçlarda sallanarmışlar. Bu günü en büük güreş olarmış. Güreş baaşışları da büükmüş – toklu, horoz, gölmek, don h.t.b.

Hederlezdä, saalık için, kantarlarda çekilärmişlär hem boyları ölüçärmişlär. Bakarmışlar uşaklar bir yılın içindä nekadar tuyannadı hem büüdü. Çekilmäk için gidärmişlär ya o insannara, kimdä evdä kantar var, yada tükännara. Kantar saabileri bu iş için ödek almarmışlar, ama gülärmişlär kim nekadar çıktı.

Bu yortuda nacaklan “aacı korkutmaa” adetini yaparmışlar. Gün duumadaan, bereket vermeyän meeva aaçlarına nacaklan yaklaşıp, nacaa saurup, “korkudarmışlar” aacı, 3 kerä deyeräk: “Sölä, yapacan mı meeva? Yaparsan – kesmeyecäm, yapmarsan – kesecäm seni!”

Hederlezä karşı feslen ekiler: “Feslen ekiler sade Hederlezä karşı. Yapêrlar bir karık. Teneleri daadêrlar karıın içinä da, toplanmasın deyni, onnarı sadä boruylan yıslêêrlar. Gecä brakêrlar açık da, Hederlez günü sabaalen, gün taa duumadaan, teneleri topraklan örterlär”.

Kimi küülerdä bu günü feslen tenelerinnän kısmet hem zenginnik için fal atarmışlar: Ekerlär onnarı kruça gibi, evin kapusuna yakın. Herliim ertesi günü tenelerdän öz peydalanırsa sayılêr, ani evdä kısmet hem zenginnik olacek”.

İnanılêr, ani bu gündä gömülü paralar oynêêr – mal oynaması, mal oynêêr.

İleri Hederlez yortusunda Kongazda büük at yarışları (koşular) olurmuş, angısına bütün dolay küülerdän atlılar katılırmış. Şindi bu yarışmalar Çadır kasabasında yapılêrlar.

Akademik Todur ZANET,

(“Gagauzların kayıp olan dilinin hem kultura adetlerinin Moldovada korunması” 3-cü kiyat (“Gagauz yortuları, adetleri, sıraları”, “Gagauz Holidaays, Customs, Riters”, “Sărbători găgăuze, tradiţii, obiceiuri”, «Гагаузские праздники, обычаи, обряды»))



[1]  cadılar – (folk.) büücü olan hem tauk, tekerlek yada başka işä dönmä karılar, ani hayvannara hem insannara zarar ederlär

BİR CUVAP YAZIN