1946 güzü – 1947 kışı hem ilkyazı gagauzlara karşı zorlan yapılan aaçlıkta 40-60% insanımız, GENOŢİDa kabaatsız kurban olup, aaçlıktan öldü.
Bu yıl tamamnanêr 70 yıl, nicä Sovet Rejimı hem onun palileri gagauzlara karşı zorlan AAÇLIK GENOŢİDını başlattılar da, 1946-cı yılın Canavar ayından başlayıp, taa 1947-ci yılın yazınadan GAGAUZLARIN 40-60% aaçlıktan öldülär.
Rejim dedi hem herkerä deer, ani o yıllarda kurak olmuş da onuştan insannar aaçlıktan ölmüşlär. YALAN! Herliim rejimın palileri evlerdän hem aullarda, postavka için, zorlan ekinneri almaydılar okadar insanımız ölmeyeceydi. Hem neçin sa onnar, kim aldılar o ekinneri, ozaman aaçlıktan GEBERMEDİLÄR! Ne onnara deyni KURAK olmadıydı mı?!
Rejim hepsini yaptı hem yapêr, ani o uzak yılların aslısı üzä çıkmasın, zerä ASLI ÜZÄ ÇIKARSA rejimın palilerinin uşakları hem unukaları kaybedeceklär SICAK erlerini Moldovanın Parlamentında, Gagauziyanın İspolkomunda, Veterannar Birliindä, muzeylerdä hem başka erlerdä.
Ama aslıyı kimsey hiç gömämeyecek! Bunu bilin hem unutmayın!
AAÇLIK KURBANNARIN topracıkları ilin olsun!
AAÇLIK KURBANNARI MEZARLARDAN BAARÊRLAR!
(70 YIL GEERİ GAGAUZLARA KARŞI SOYKIRIMI (GENOŢİD) YAPILDI)
Etmiş yıl geeri 1946-1947 yıllar kışı Sovet Sistemasının tarafından gagauzlara karşı zorlan aaçlık yapıldı. Bununnan gagauzların soykırımı (genoţidi) başladı. Aaçlıın ardına lagerlär, Sibirä kaldırılmak, erindä kurşuna urmak geldi. Bütün bu hayarsızlıklar gagauzların 40%-60% zorlan mezarlara soktu. Ukraynada bulunan sa Bolboka (Kotlovina) küüyünün 60% insannarını (sade aaçlık!) biçiti. Düşünün kendiniz: bu küüdä 5500 candan 3300 (ÜÇ BİN ÜÇÜZ) aaçlıktan ölmüş.
Aala gagauzum! Aala. Bunnar senin duumamış yazıcıların, türkücülerin, bilgiçlerin, resimcilerin, gelecään. Aala zerä, açan küülerimizin üstündän ölüm borannarı geçärdilär, açan insannar aaçlıktan fidannarın kabuklarını kemirärdilär, kedileri hem köpekleri iyärdilär, halkımıza, insanımıza HİÇ BİRİCİİ yardıma gelmedi. Ecel gagauzları kosaylan biçärdi. Ayozlar da etiştirämärdilär cannarı sepetlerä toplamaa, zerä o sepetlär pek tez dolardı. Ayozlar da buna şaşardılar.
Büün, 70 yıldan sora, kimä sa o titsi günnär masal gibi geler, ama bu masal diil. Bu GAGAUZLARIN sancısı, XX-ci üzyılda bizim en büük tragediyamız. Zerä olmaydı 1946-1947-ci yılların aaçlıı, olmaydı 1949-cu yılın gagauzların Sibirä kaldırılması, büün bizim sayımız artık bir milionu geçeceydi. Bu olmasın deyni, bizä karşı SOYKIRIMI (genoţid) yaptılar. Hem yaptıklarını da bu günädän saklêêrlar.
Bu saklamakta gagauz büükleri da pay alêrlar. Büünkü gündä ne eski kuvet, ne da enisi bu kara yıldönümünü dünneyä tanıtmaa deyni hiç bişey yapmadı. O kara belanın kara yıldönümünü hiç esaba almaa da istämeerlär. Ko bu onnarın günahları olsun.
Bu soykırımı genä olmasın deyni o uzak 1946-1947-ci yıllarda olan güç olayları unutmayalım lääzım.
1946-cı yılda Bucak topraklarında büük bir kurak oldu. Nicä da olsa o bereket, ani vardı eteceydi ki insan kıştan çıksın. Ama o bereketi da insandan zorlan aldılar. Gagauzların çoyu aaçlıktan öldü hem diil salt gagauzların.
Nicä bu başladı? Elbet ki izin yukardan geldi. Esaba alarak onu, ani 1946-cı yılın Devlet planını (265 bin ton ekin) Moldova tamannayamayacek SSRBnın (Sovet Soţialist Respublikaları Birlii) Ministerlik Soveti hem VKP (b) Merkez Komiteti 1946-cı yılın Kirez (iyün) ayın 26-da kabletti karar Moldova planını 160,9 bin tona kadar indirmää. Ama bu da yannıştı. Harman ayın (avgust) 19-da kablediler eni karar – Moldova 72 bin ton ekin hazırlasın.
Bu da çoktu. Bukadar ekin insanda yoktu. Kuvetä izmet edän “palilär”, evdän-evä gezip, başladılar süpürmää hepsini ne vardı. Aktarardılar samannıkları, kara sıır hem hayvan aullarını, tavannarı hem maazaları. Delim-deşik edärdilär duvarları, patları, erleri. Hepsini neyi bulardılar – süpürürdülär. Bunun sonucu oldu o, ani Ceviz ayın (sentäbri) çeketmesindä başladı aaçlık. Aaçlık getirdi distrofiyayı.
Moldovada kuvettä bulunannar hem erindeki “çorbacılar”, Moskvanın önündä kendilerini ii taraftan göstermää deyni, 1946-cı yılın Canavar ayında (oktäbri) yapılan Komunist Partiyasının plenumunda baarardılar hem eri koparardılar, ani Respublikada planın salt 64% tamannandı. Prokurorlara, daavacılara hem milişiyaya verildi izin “nezdatçiki i sabotajniki”lerä karşı en sert kuvetlän davranmaa.
Bu davranmanın sonu: ofişial dokumentlerä görä bütün Moldovada aaçlıktan en aazdan 115 bin kişinin ölmesi gösterildi. Bu sayıya lääzım eklemää o insannarı, ani aaçlıktan öldülär gagauz küülerindä, zerä bu küülerdä toplu mezarlarda gömülän ölülerin sayısı ofişial dokumentlerdä esaba alınmadı. Bu kara sayıya lääzım eklemää o insannarı da, ani gidärdilär Ukraiynaya bir trofa ekmek aaramaa deyni. Çoyu onnarın öldülär Ukraynanın Livovskaya, Stanislavskaya, Çernoviţkaya bölgelerindä.
Bizä geler, ani ofişial dokumentlerdä verilän ölülerin sayısını en aazdan İKİYÄ, ya da ÜÇÄ büültmää lääzım. Ama burada da verilän belgilär sırtımızı tikennendirer. Bakın ne yazêr Kaul uezdın saalık bölümün başkan yardımcısı ZALİZNİK 1947-ci yılın Büük ayın 15-dä (yanvar) belgidä, ani yollandı Kişinöva:
Valkaneş rayonu:
Distrofiya 1-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 3880
5/I/1947 – 10/I/1947 - 4126
Distrofiya 2-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 1478
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2994
Distrofiya 3-cü durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 694
5/I/1947 – 10/I/1947 - 986
Baymaklı rayonu:
Distrofiya 1-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 1474
5/I/1947 – 10/I/1947 - 7250
Distrofiya 2-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 635
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2317
Distrofiya 3-cü durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 275
5/I/1947 – 10/I/1947 - 1835
Kongaz rayonu:
Distrofiya 1-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 2508
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2994
10/I/1947 – 15/I/1947 - 3251
Distrofiya 2-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 2353
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2762
10/I/1947 – 15/I/1947 - 2855
Distrofiya 3-cü durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 2186
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2032
10/I/1947 – 15/I/1947 - 2482
Taraklı rayonu:
Distrofiya 1-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 1852
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2452
Distrofiya 2-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 400
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2200
Distrofiya 3-cü durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 428
5/I/1947 – 10/I/1947 - 698
Çadır rayonu:
Distrofiya 1-ci durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 2680
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2981
10/I/1947 – 15/I/1947 - 2659
Distrofiya 2-ci durum
25/X25/XII/1946 – 5/I/1947 - 1400
5/I/1947 – 10/I/1947 - 2001
10/I/1947 – 15/I/1947 - 1513
Distrofiya 3-cü durum
25/XII/1946 – 5/I/1947 - 200
5/I/1947 – 10/I/1947 - 628
10/I/1947 – 15/I/1947 - 771
Esap alêrsınız mı nicä büüyer ţifralar. Sade bir Allaa biler bu kara sayının içindän kaç can kurtuldu.
Şindi aaçlıı annadan kara hem titsi dokumentlerin çoyu açıldı. O dokumentlär insannarın insansızlıı için annadêrlar. Ama tekrar söleerim: KAÇ KİŞİ AAÇLIKTA ÖLDÜ bu saklı. Neçin acaba? Korku mu var, osa başka iş mi?
Bana kalsa aslının üzä çıkmasını istämeerlär. Zerä bu genoţid yapannarın evlat boyları taa kuvettä. Esap sormasından korkêrlar.
Ama genä genoşid olmasın deyni sıra geldi esabı sormaa.
Bän danışêrım Gagauziya Başkanına, onun yardımcılarına, Gagauziya Halk Topluşuna Tekliflän:
AAÇLIK KURBANNARINA, SOVET SİSTEMASI TARAFINDAN YOK EDİLÄN GAGAUZLARAKomratta, GHT hem Başkannık binası önündä bir ANMAK TAŞI KOYMAA.
UNUTMAYIN: AAÇLIK KURBANNARIN KEMİKLERİ MEZARLARDAN BAARÊRLAR!!!
Todur ZANET, akademik, yazıcı, aaraştırmacı, Gagauz Milli Gimnanın avtoru
