2017 yıl – sentäbrinin biri. Artık 70-nci kerä bizim A. DOLJNENKO adına Valkaneş teoretik liţeyi (eskţ orta şkola №1) açtı kapularını kendi eni küçücük insannarına – üürenicilerä. Bu mu diil sevinmelik, kısmet, yaşamak!? 70 yılın içindä şkolanın kapuları herzaman açık üüretmää, annaştırmaa, nasaat vermää, dostlaştırmaa.
Deyincä lafı «şkola», asoţiyaţiya olur olsun birtakım laflan “yaşamak”. Haliz burada biz üüreneriz olmaa namuzlu, dooru, cana yakın. Burada hepsicii seftä: ilk urok, ilk sevda, ilk üstelemäk, ilk gücenmäk. Biz olêrız, sansın, birleşeriz şkolaylan. O verer bizä kanat, da üüreder uçmaa. Sade lääzım becerelim dooru uçmaa. Kär şkola – o ilk adım büük yaşamaya.
Şkolanın duvarlarından çıktı binnän üürenici, birkaç evlat boyu üüredicilerin izmeti bu şkolada kaldı. Biz genä hem genä getireriz aklımıza o yılları: çirkin, tragediyalı 40-ncıları; dalgalı 50-60-cıları; romantikalı 70-ncileri; soţializmalı 80-ncileri; perestroykalı 90-ncıları. Da te şindi XXI-ci asir. Ama nedän hepsi çekedärdi?
1946 yılda, Valkaneş koloniyasının Kahul-Prut dolayında, angısı büün dä Gagarin sokaanda bulunêr, Büük Panayiya (Успение Пресвятой Богородицы) klisesinin prihodununn yapısında, açıldı şkola. Ama dokumentlär giderlär 1947-ci yıllan.
1946-1947-ci yıllar – gagauz halkına zor, çirkin yıllar. Ama bu çirkinniktä var bir şafkçaaz – o şkolanın açılması. Devlet düşüner uşaklar için, onun gelecää için. 1947 yılda açılêr 14 klas odası 250 üüreniciyä. Odalar sobaylan yısınêrlar. Yardımcı olêr analar-bobalar, küüdeki insannar, angıları getirerlär yakacak, ki uşaklar üürensin sıcakta. Valkaneş raysovetin toplumu geler karara, ki şkola yanında açılsın 40-50 uşak için internat. Orada olsun kufnä, kantina hem 2 dinnenmäk yatmak odası: 1– kızlar için, 1– çocuklar için. Şkolada işleer 14 üüredici hem ilk direktor olêr Vasiliy İvanoviç ŢARAN (1947 – 46 yıllarda). Sora direktor olêrlar: Mariya Kirilovna PENZOVA (1949-1951), Dmitriy M. YANİKOV (1951-1952), A.G. PLÜŞNİNA (1952-1955), Aksentiy Afanasyeviç DOLJNENKO (1955-1976), Stelyan Fedoroviç GOLOVATENKO (1976-1978), Stepan Nikolaeviç VEŢU (1978-1979), İvan Nikolaeviç İVANOGLU (1979-1990), İliya Dmitrieviç VOLKOV (1990-1992), Muza Vitalyevna HRÖKİNA (1992-1997), Lidiya Dmitrievna ŢESAR (1997-2002), Vera İvanovna TİMOFEEVA (2002-2012), Larisa Konstantinovna DOZBEY (2012-şindiyadan).
Yıl yıldan üürenicilerin sayısı diişärdi: 1947 yılda üürenärdi 250 yakın üürenici, 1950-1951–559, 1963-1964 – 1372, 1991-1992 –1300, 1999-2000 –1058, 2009-2010 – 798, 2016-2017 – 893. Bu yılların içindä şkola büüyärdi, kaavileşärdi. 2000-ci yıllarda üüredicilik sferasında başladı diişilmeklär – optimizaţiya reforması. 2002-nci yılda bizim şkola kendi içinä topladı aldı taa 2 şkolayı – Valkaneşin №2 hem №5 bütün olmayan orta şkolalarını. 2012-nci yılda liţeyimiz birleşti Valkaneş İ. İVANOGLU adına liţeylän. 2013-ci yıldan beeri o başladı taşımaa direktorların birisinin adını, angısı bütün yaşamasını, kuvedini verdi, ki şkolanın adı ötsün diil sade Moldovada, ama da sınırlar aşırı – o Aksentiy Afanasyeviç DOLJNENKO. Bu şkolaya o verdi ömür yaşamasının 40 yılını (21 yıl işledi direktor, 10 yıl – zavuç).
Büünkü gündä liţeyimizdä 68 üüredici 814 üüreniciyi üürederlär. Bakmayarak ona, ani şkolanın statusu diişti (oldu liţey), o herzaman vardı, var hem kalacek Valkaneştä şkola №1. Onun kapularından çıktılar bilim adamnarı, doktorlar, kosmonavtlar, askerlär, üüredicilär, ekonomistlär, resimcilär. Onnarın arasında:
– Leonid Sergeeviç PAVLENKO, (şkolayı 1965 yılda başardı) – büünkü gündä yaşêêr hem çalışêr Moskovda “Submikron” bilim-aaraştırma institunda baş direktorun yardımcısı. Şkolanın herzamankı sponsuru. En islä üürenicilärin üürenmäk yılın sonunda kabledilän diplomnarın hem para premiyaların yardımcısı bu adam olêr;
– Aksentiy Aksentyeviç DOLJNENKO (direktorun oolu) – doktor- urolog, yaşêêr hem çalışêêr Kişinövdaü
– Valeriy Afanasiyeviç MİTİŞ (şkolayı 1976 yılda başardı) – Allahtan hirurg. Moskvada, dünnä uurunda uşak doktorunnan profesor Leonid Mihayloviç ROŞALlän birliktä çalışêr. Valeriy Afanasiyeviç çok yardım eder Valkaneşlilerä, kimin uşakları hastalanêr aar hastalıklan hem sırasız bulêr onnara er bolniţada, erleştirer, parasız ilaçlêêr;
– Vladimir BODUR (şkolayı 1971 yılda başardı) – doktor- urolog, yaşêêr hem çalışêr k. Dubasar kasabasında. 10 bin operaţiyadan zeedä yaptı;
– Vladimir RUDENKO (şkolayı 1971 yılda başardı) deniz altı gemici, II-ci gradta kapitan, yaşêêr Rusiyanın Noginsk kasabasında. Her yılın geler Valkaneşä, unutmêêr duuma erini, şkolasınıü
– Fazlı Pötr İvanoviç FAZLI, Gagauziyanın anılmış resimcisi, angısının sergileri bütün dünnedä biliner. Büünkü gündä çalışêr kendi kasabasında, terbieder uşaklarda sevda incäzanaatçılaa, gözellää, resimcilik okulun direktoru;
– Valeriy VERBANOV (şkolayı 1971 yılda başardı) polkovnik, yaşêêr Rusiyanın Kursk kasabasında;
– Vladimir SOSEVİÇ (şkolayı 1971 yılda başardı) artelirist, yaşêêr Ukraynanın Dnepropetrovsk kasabasında;
– Tatyana BATİŞEVA (şkolayı 1981 yılda başardı) – ekonomist, Valkaneş dolayında devlet kaznası başıydı;
– Boris EGOROV (şkolayı 1983 yılda başardı) – kosmonavt, Rusiyanın Baykonur kosmodromunda çalışêr;
– Dudnik Kornel DUDNİK (şkolayı 1997 yılda başardı) – Moldova Parlamentin deputatı.
Şkola – o bir gemi, angısı üzer bilgi denizindä dä götürer onu görgülü üüredicilär. Onnar büünnän büün çalışêrlar kendi şkolasında. Nezamansa şkola verdi onnara kolaylık seçmää bu zor, ama pek lääzımnı zanaatı – olmaa üüredici. O üüredicilerin arasında var:
– (Buzuyan) Svetlana Pavlovna GAYDUKEVİÇ (Buzuyan) (şkolayı 1971 yılda başardı) – matematik dersindä üüredici, “Gagauziyanın şannı üüredicisi”;
– Tamara Nikolaevna KARPOVA (şkolayı 1971 yılda başardı) – muzikada üüredici;
– Lüdmila Dimitrievna BORDEY (şkolayı 1971 yılda başardı 8 klas) – küçük klaslarında üüredici, “Gagauziyanın şannı üüredicisi”;
Büün da liŢey olur neylän hem kiminnän hodullansın. O zengin kendi adetlerinnän, angılarını koruyêr, zenginneder. Üüredicilär pay alêrlar bilim-praktik konfereniiyalarda (P. D. ONUFREY – ödül saabisi, V. P. TRANDAFİR – II-ci er, N. V. YALANCI – I-ci er). ), “Yılın üüredicisi” konkurslarında (S.N. PUGAÇUK – ödül saabisi, A. G. KOJUHAR – ödül saabisi, S.K. BESPEÇNAYA –II-ci er, iki yıl sıravardı).
Üürenicilär priz erleri alêrlar konkurslarda «Мои соотечественники в Первой Мировой Войне» (T. DRAGNEVA, A. GERMEK). Bu konkursta maasuz ödül peet için “Mamuya kiyat” aldı A. GERMEK.
2017-nci yılda “Rusiyanın istoriyası XIII Halkarası konkursu”nda 12-ci klastan üürenici İrina ONUFREY, Moldova üürenicilerin arasında III-cü eri aldı.
Respublika hem dolay olimpiadalarında:
Respublika olimpiadasında I-ci er romun dilindä – Olga KAMİNSKİ (2016 yıl, üüredici – N.N. KARAŞTEFAN), III-cü, IV-cü er gagauz dilindä – Olga ÇERNEVE (2015 yıl) Tatyana DRAGNEVA (I-ci er – dolay olimpiadası, 2016 yıl, Sveta KŞRÇU (2017 yıl), üüredicileri – D.P. ONOFREY.
Pay alêrlar total diktantta rus hem gagauz dilindä. Notaya “5” rus dilindä yazdı üürenici Sandi TOPAL (2017 yıl, üüredici – O.V. TASMALI), gagauz dilindä – Dariya TOPAL (üüredici – N.P. KEMENÇECİ).
Bölä gündä yok nicä getirmemää aklımıza veteran üüredicileri, angıları en paalı, en aydınnıklı yıllarını verdilär şkolaya. Onnarın arasında Hristofor Stepanoviç JELÄZKOV (geografiyada üüredici, artık raametli oldu), angısı bütün dünneyä bildirdiydi bizim şkolayı, götürärdi sekţiyayı “Sport turizması” da üürenicilärlän bütün Sovet Birliini aktardı. Başka veteran üüredicilerimiz:
L. V. Morozova, D. N. Bordey, L. K. Şabunina, V. N. Rezeşu, N. A. Svijevskaya, A. P. Mavradiy, R. V. Kovalöva, S. T. Zozulä, L. İ. Bodleva, A. İ. Çerkez, A. A. Popoviç, A. P. Kodjebaş, E. N. Karpinskaya, G. D. Uzunov, V. D. Uzunova, V. İ. Timofeeva, V. D. Olifeenko, V. T. Yaneva, O. S. Toporaş, A. S. Kırkelan, V. A. Boyçenko, V. İ. Karamilä, L. F. Prokopenkova, N. N. Karaştefan, L. İ. Kurtänu, L. M. Kreţu, N. M. Tufar, N. B. Milütina, V. P. Selemet, M. İ. İvanoglo, M. V. Hrökina, S. N. Veţu, L.P Veţu.
Şkolamız –ikinci evimiz, nereyi biz her sabaa alatlêêrız. Da bu 70-ci yıldönümü yılında isteerim dilemää bizim kolektivä saalık, uygunnuk, annaşmak, raatlık, yaratıcılık hem yaşamak başarılarını, biri-birimizä olalım dayak. Gözlerimiz herzaman şılasın kısmettän, sevinmeliktän. Şkola, biz seni severiz! Uzun ömür sana taa çok, çok yıllara!
Dora Panteleevna ONOFREY,
Gagauz dilindä hem literaturasında üüredici,
A. DOLJNENKOnun adına Valkaneş teoretik liţeyi
