Gagauziyanın Valkaneş kasabasına Gavanosa küüyün tarafından gelärkenä, kasabaya taa etişmedän, saa tarafta büük bir taş kurulu, angısnında rusça yazılı: “TRAYANIN TOPRAK YIVINI. Eni zamanın ilk asirlerinin arheologiya pametnii. Devlet tarafından korunêr”.
Açık kaynaklara görä “Trayanın toprak yıvını” (rom.: „Valul lui Traian”, rus.: «Траянов вал», angl.: Trajan’s Wall”) deniläer Moldova, Ukrayna hem Romıniya topraklarında bulunan hem cenklerdä duşmandan korunmak için yapılı evelki toprak yıvınnarı sistemasına. Yapıldıı zaman, onun üüseklii 4 metra, genişlii dä 10 metra kadarmış.
Bu toprak yıvınnarı için seftä yazılı XIV-cü üzyılın kaynaklarında. Ofițiala teoriyaya görä sayılêr, ani yıvınnar Rim imperatoru Mark Ulyam TRAYANın emirinnän yapıldı hem o üzerä onun adını taşıyêr.
Var bir başka teoriya da – Rim imnperatorluun askerindän korunmak için bu toprak yıvınnarını yaptılar ozamannar bu topraklarda yaşayan halklar. Onuştan onnarın başka bir adı da var, ani “o” bukvasınnan yzılêr: “Troyan toprak yıvını” (Troyan – evelki tanrılardan birisi). Bizä kalsa bu teoriya taa dooru, çünkü ozamannar büük hem kudretli Rim hepsini taştan yapardı da toprak uuruna ona inmää en azdan ayıp olaceydı hem ona bu toprak işi yakışmazdı.
Nicä dä olsa Moldovada bu sistema ikiyä bölüner: “Aşaakı Trayanın toprak yıvını” hem “Yukarkı Trayanın toprak yıvını”.
“Aşaakı Trayanın toprak yıvını” bulunêr büünkü Moldova hem Ukrayna topraklarında. Başlêêr o Bucakta bulunan Gagauziyanın Valkaneş kasabasının yakınnarında bulunan Prut deresindän da Ukraynanın Odesa bölgesinin Sasık gölünün kenarınadan uzanêr.
“Yukarkı Trayanın toprak yıvını” başlêêr Moldovanın Bender kasabasın yanınıdan Nistru deresindän da uzanêr taa Prut deresinin kenarında bulunan Leova kasabasınadan.
Var parçalı yıvınnar Ukraynanın Ternopol hem Kameneț-Podolsk kasabaları arasındakı Nistru boyu uzunnuunda da.
İsleecä baktıynan, görüner, ani bu iki sistema, perdä gibi gerili su kenarları arasında: birincisi Prut deresinin hem Sasık gölün, ikincisi dä – Nistru hem Prut derelerin arasında.
Romıniyadakı “Trayanın toprak yıvını” da hep ölä perdä gibi çekili: Tuna deresi hem Kara deniz arasında.
Todur ZANET
