Karamit_brifing_

25.07.2020, tarafından yazılı , CÜMNE, POLİTİKA BÖLÜMÜ, 1134 KERÄ BAKILMIŞ

Bizi, GAGAUZLARI, bu yoldan kimsey sapıdamayacek!

2018-ci yılın Canavar ayın (Oktäbri) 16-da Gagauziya Halk Topluşunda kabledilän “Gagauz dilinin kullanmak sferasının genişledilmesi için” Zakonu hemen pek islää işlemää başladı. Ama bitki vakıtlarda onun dolay yanında fasıl eşinmeklär çeketti hem o eşinmeklerin ardında durannar cümneyi maasuz yannış yola sapıtmaa savaşêrlar. Bu üzerä Orak ayın (iyül) 21-dä bu Zakonun avtorları GHT deputatları Elena KARAMİT, Ekaterina JEKOVA hem Mihail JELEZOGLU, eşinnenneri erinä koymaa deyni, bir brifing verdilär, neredä, bu Zakonnan ilgili olarak, cümne insana açıklamaklar hem aydınnatmaklar yaptılar (bak: https://www.youtube.com/watch?time_continue=125&v=BEFjkY7DGCs&feature=emb_logo).

Brifingı açtı GHT deputatı Ekaterina JEKOVA: “Saygılı Gagauziyanın yaşayannarı, bilersiniz, ani birbuçuk yıl geeri Gagauziya Halk Topluşu kabletti Zakonu, angısına görä Gagauz Dilinin kullanmak sferası taa genişlensin lääzım. Bu vakıdın içindä, zor-zor, ama bu Zakon çeketti işlemää. Hem uşak başçaları için, hem şkolalar için bu yılda eniliklär hazırlanêr. Teatru izmetçileri için sa diişmeklär artık başladılar hem da gözäl izmet ederlär gagauz dilinä.

Siz bilersiniz nekadar dartışma hem kavga olduydu, açan biz bu zakonu hazırlardık. Ama nicä da siz, biz da deputatlar, hiç beklämedik, ani Gagauz Dili Zakonu dolay yanında genä çekedeceklär nesoy sa oyunnar oynamaa.

Kimä lääzım bu kavgalar? Neçin onnar çekederlär? Kim onnarı debreştirer? Kimä engel eder Gagauz Dili Zakonu?

Bu soruşlar peydalandı bitki iki aftanın içindä, açan belli bir internet saytında Gagauziyanın Üüretim Bakannıın (Üüredicilik UpravleniyasınışanAS”) adından çıktı bir haber, ani iki predmetı hepsi uşaklar üüreneceklär şkolada gagauzça. Bu haber, biz düşüneriz, ani maasuz yannış verildi da bulgar yaşayannarın tarafından annamamazlık çıktı.

Feysbukta bu yannış haberä kendi bakışını çoyu insannar açıkladı. Çoyu bizim Zakonumuzun ii olmadıını söledi. Dooru yazılmadıını söledi. Başka halklara diskriminațiya yaptıını söledi. Hem onu söledilär, ani bizim uşaklarımıza Gagauz Dilindän hiç bir fayda olmayacek, dedilär.

Biz, Halk Topluşun deputatları, Elena KARAMİT, Mihail JELEZOGLU hem bän, Ekaterina JEKOVA, bu Gagauz Dili Zakonun üç avtoru, çıktık bu brifinga, açıklamaa sizä birkaç fikiri, angılarını sayêrız dooru, da isteeriz bizim Zakonumuz için, Ana Dilini koruyan Zakonu için, taa bir sıra önemni çizgileri yapmaa”.

GHT deputatı Elena KARAMİT: “Biz isteeriz vermää cuvap diil sadä onnara, kim koyabildi bizä soruş, biz isteeriz vermää cuvap Gagauziyanın hepsi yaşayannarına.

İlk soruş: “Vardı mı hakkı deputatların “Gagauz dilinin kullanmak sferasının genişledilmesi için” bir Zakon kabletmää?” Vardı! Bu hakkı verer “Gagauziyanın Temel Zakonu”,  “Gagauziya (Gagauz Yeri) özel hak statusu için” Zakon, “Gagauziya teritoriyasında dillerin kullanması için” Zakon, “Moldova Respublikasının Üüretim (ÜürediciliknışanAS”) Kodeksı”. Bu Zakonnar içindä var ölä statyalar, angıları belli eder Gagauz Dilin rolünu avtonomiyada hem onun ilertmesinin lääzım olduunu.

Deyelim, Gagauziyanın Baş Zakonunda – onun Ulojeniyasında – 16-cı statyanın 2-ci punktunda yazılı, ani “Gagauz Dili – halkın millet bilincin temeli… Gagauz Dilin ilerlemesi, korunması, kullanmak sferanın genişlenmesi – Gagauziyanın başında duran insannarın öz davalarından biri”. Bu statya gösterer, ani deputatların vardı hakkı kabletmää bölä bir Zakon. Başka türlü da sölemää isteerim: deputatların diil sadä hakkı, ama borcu da vardı bölä bir Zakon kabletmää. Hem diil sadä deputatların, Başkanın da, Bakannık Komitetın (İspolkomun nışanAS”) da, zerä onnar da büün avtonomiyanın başında durêrlar, onnar da cuvap ederlär ne olacek Gagauz Dilinnän – ilerleyecek mi o, osa kaybelecek mi?

İkinci soruş, angısına biz büün isteeriz vermää cuvap. Bilirez, ani iki predmet bu yıldan ötää dooru Gagauz Dilindä üürenilmää başlanacek da bulgarlar, moldovannar söleerlär, ani onnar istämeerlär, ani onnarın uşakları bu iki predmetı Gagauz Dilindä üürensin. Biz isteeriz sölemää, ani hiç ta diil lääzım bu işi yapsınnar! Zerä bizim Zakonumuzun 3-cü glavasında (bölümündä nışanAS”) 7-ci statyasının 2-ci hem 4-cü punktlarında yazılı, ani “bu iki predmetı, başlankı klaslarda, Gagauz Dilindä üürenecek sadä o uşaklar, angıları Gagauz Dilini, nicä Ana Dilini şkolada üürenerlär”.

Neredän çıktı bu yannış annamak?

Biz şüpeleneriz, ani bu maasuz bizim Dilimizä, Zakonumuza, Halkımıza karşı bir provokațiya.

Biz isteeriz danışmaa Gagauziyanın Genel Üüretmäk Müdürlüünä (Baş Üüredicilik UpravleniyasınanışanAS”), ani onnar taa bir sıra okusunnar Zakonu da yapsınnar sadä onu, ne yazılı Zakonda. Kalan işlär hepsicii Zakona aykırı!”

GHT deputatı Mihail JELEZOGLU: “Bän isteerim sölemää, ani bu kısa vakıdın içindä biz göreriz Kanonun (ZakonunnışanAS”) büük faydasını. Ama büün biz, nicä dä birbuçuk yıl geeri, işideriz çevirmäk hem aldatmak fikirleri, angıları ne Kanonda yok yazılı, ne da yok bizim neetimizdä. Onuştan kısadan birkaç cuvap!

Bizä büün genä savaşêrlar ekonomika problemalarını asmaa Gagauz Dilinä da demää: “Siz çözün problemaları ekonomikada, brayın Dili!” İsteerim sölemää, ani Halk Topluşu ekonomika tarafından kabletti çok Kanon, angıları çözer bu problemaları. Ama genişletmää Ana Dilini yapıldı pek aaz.

Kanon gitmeer karşı ne rus dilinä, ne başka dillerä. Bän genä isteerim sölemää, ani rus dili Gagauziyada kullanılacek okadar, nekadar olacek Gagauz Dili! Zerä avtonomiyada Gagauz Dili koruyêr rus dilini da. Lääzım annamaa: näända kaybelecek Gagauz Dili, yavaş-yavaş kaybelecek rus dili da. Bu tendențiyayı biz göreriz Komratta, näända Gagauz Dili kullanılmêêr üüsek uurda, ama Gagauz Dilinin erinä gelmeer RUS dili, geler ROMIN dili. Burada biz diiliz karşı devlet dilinä, ama isteeriz, ani hep ölä üüsek uurda işidilsin Gagauz Dili da.

İsteerim danışmaa bizim kardaşlara – moldovannara, bulgarlara, başka halklara, angıları yaşêêrlar Gagauziyada. Gagauziyada çok yapılêr, ani yaşasın onnarın kulturası hem dilleri, da bu işä koyulmêêr köstek. Gagauziyada açılêr romın lițeyleri, angıları yoktular açan yoktu avtonomiya. Bölä lițey var Komratta, Valkaneştär. Açılêr romın klası Çadırda.

Bulgarlar üürenerlär kendi dillerini, naşey yoktu açan yoktu avtonomiya.

Bizim Devlet Universitetta açıldı bulgarların kafedrası, angısı yoktu açan yoktu avtonomiya. Bulgarlar ilerlederlär kendi kulturasını, kendi oyunnarını. Biz buna sevineriz da sayêrız onnarı kardaş halkları. Ama biz isteeriz onnar da saysınnar bizim halkı, bizim kulturayı, bizim Dili, oyunnarı, türküleri, nicä biz onnarı sayêrız! Bizim herbir oyun kolektivları Gagauziyada oynêêrlar bulgar hem moldovan oyunnarını, çalêrlar onnarın türkülerini. Sayêrım, bu pek dooru! Hem da olacek dooru onnar da saysınnar bizim Dilimizi, bizim kulturamızı, bizim oyunnarımızı hem türkülerimizi. Da isteeriz onnardan da annamak bu işä, da bu iştä olsunnar bizim yardımcılarımız. Büün onnar lääzım annasınnar, ani biz yaşêêrız Gagauziyada da Gagauz Dilini savaşêrız korumaa. Onnarda yok bölä acı, ani kaybelecek onnarın dili, nicä bizdä var.

İsteerim danışmaa Bakannık Komitetına, angısı lääzım bu Kanonu ilerletsin ileri, da ne yazılı Kanonda – yapılsın vakıdında.

Sayêrım, ani dooru olacek, açan Gagauziyanın Başkanı yalvarêr bizim yaşayannara üürensinnär romın dilini, devlet dilini, hep ölä yalvarsın üürenmää kendi Ana Dilini da.

Sayêrım, dooru olacek, Gagauziyanın Başkanı hem Bakannık Komitetı taa çok Gagauz Dilindä lafetsinnär. Da alsınnar örnek Moldovanın Premyer-ministrusundan, başka moldovan ministrularından, angıları, geldiynän avtonomiyaya, lafederlär kendi dillerindä”.

GHT deputatı Elena KARAMİT: “Taa bir soruşa isteeriz vermää büün cuvap: “Var mı fayda Gagauz dilinin kullanmak sferasını genişletmäk Zakonundan?” Bän isteerim sizä sıralamaa sadä birkaç işi, angıları bu kısa vakıtta yapıldı hem da plannanêr yapılmaa bu yılın bitkisinä kadar.

Şansora çıktı dört sözlük bu disțiplinalarda, angılar bu yılda gagauz dilindä üürenilecek hem, ondan kaarä, muzıkada hem fizika terbi etmesindä, fizkulturada. 8 bin ekzemplär – 2-şär bin herbir sözlüktän. Bu sözlüklär, yılın çeketmesindä, herbir uşaan elinä düşecek. Seftä yapıldı ölä bir denemä, ani toplamaa bir erä o terminneri, bu predmetlerä görä, angıları vardı şansora bizim dilimizdä hem yaratma eni terminneri.

Gagauz dilinä çevirildi bu predmetlerin üüretmäk programaları – onnara biz şindi “kurrikulum” deeriz. Çevirildi bu predmetların metodikaları. Tezdä üüredicilerä deyni yapılaceklar kurslar, deyni onnar hazırlıklı olsunnar iki predmetı bu yılda gagauz dilindä götürmää.

Yazıldı gagauz dilindä büüklerä deyni 5 eni pyesa, küçüklerä deyni – 1. Çevirildi uşaklara deyni bir pyesa, büüklerä deyni da taa bir. Bu pyesalar konulacek bizim gagauz teatrularımızda. Herbir yıl bölä iş yapılarsa, lääzım yapılsın bizim Zakonumuza görä. Düşünün: nekadar zenginneyecek bizim teatrularımızın Gagauz Dilindä repertuarları?!

Yılın bitkisinädän, türlü yortulara deyni, gagauz dilindä sțenariyalar peydalanacek. “Hederlez yortusu”na deyni Gimna sansora yazıldı. Bu Gimnanın yanı sora birkaç ta taa gözäl türkü bu yortu için peydalandı.

Bu yılın bitkisinädän taa nelär yapılacek? Pedagogika terminnerin sözlüü hazırlanacek. Țifra terbi etmesi için üürenmäk kiyadı çevirilecek. Gagauz hem romın dillerini paralel üürenmäk için üürenmäk kiyatları, şiir, annatma, masal toplumnarı tefterlär çıkacek. Büüklär için, Gagauz Dilini üürenmää deyni, 8 kiyat tipardan çıkacek. Gagauz Dilinin kurrikulumu bakılacek, ilinnedilecek, deyni taa kolay olsun bizim uşaklara Gagauz Dilini üürenmää. Orfografiya kuralları bakılacek, doorudulacek. “Gagauz Dili hem literaturası” hem “Teatru zanaatı” studentları, devlet stipendiyalarından kaarä, kabledeceklär taa bir stipendiya bizim bu Zakonumuza görä.

Sadä kimi işleri söledim, ama görersiniz nekadar çok iş bukadar kısa vakıtta, bu Zakonun yardımınnan, dünneyi göredü.

Ya düşünün: 5, 10 yıl bölä işlärsäk, bölä gözäl işlär yaparsak, belli işlär olacek mı? Ama 25 yıl, ani kaçırdık, yapılsaydı?! Şansora Gagauz Dili heptän başka bir uurda bulunaceydı”.

GHT deputatı Mihail JELEZOGLU: “Bän isteerim sölemää, ani “Gagauziya (Gagauz Yeri) özel hak statusu için” Kanonda, angısını kabletti Moldovanın Parlamentı 1994-cü yılda, yazılı, ani “Gagauziya kurulêr Gagauz Halkın kulturasını hem Ana Dilini korumaa, zenginnedip, ilerletmää”; “Politika hem ekonomika serbestlii genişlensin”. Onuştan var iki temel taş, angısında kuruldu hem durêr avtonomiya.

İlk büük taş – o kultura hem Ana Dilimiz! İkinci taş – politika hem ekonomika serbestlii!

Onuştan, açan bizä söleerlär: “Çözün soruşları ekonomikada, brakın Ana Dilini!” Bu diil dooru!

Biz çözmärsäk bu problemaları barabar, birerdä, gelecek vakıt açan biz düzecez yolları, yapacez Kultura Evlerini, ama o günä kadar bizim Halk var nicä kaybelsin!

Büün bizä avtonomiya diil sadecä bir er, neredä biz yaşêêrız. Büün avtonomiya – o Gagauzların devleti, Gagauziyanın Vatanı. Onuştan büün durmêêr soruş sadä Gagauz Dili için. Soruş durêr taa geniş hem taa derin: Gagauzlar Gagauz Dilini kullanaceklar mı hem yaşayaceklar mı Gagauzlar nicä Halk?!

Onuştan bizdä kaldı aaz vakıt – 10-15 yıl! Biz büün ayırarsaydık kolaylıı da atılarsaydık kendi Dilimizdän, bizim Halk, öbür halkların içindä, kaybelecek. Yaşarsaydı bizim Dilimiz – yaşayacek Halk ta, yaşayacek Gagauziya da!”

GHT deputatı Ekaterina JEKOVA: “İsteerim sölemää, ani “Gagauz dilinin kullanmak sferasının genişledilmesi için” Zakonun işlemesi cannandırdı bizim teatruların yaşamasını da. İrmi yılın içindä, doorusunu sölediynän, lääzımnı kadar bakış teatrular Gagauziya kuvetleri tarafından hiç bir kerä görmedilär.

İrmi yıl geçti, aktörlar, angısı büüdüldü, onnar kazanca gittilär. Aylık paraları buralarda pek küçüktü. Ama şindi, Zakonun yardımınnan, teatruda işleyän aktörların aylık parası 100% zeedelendi. O insannar da, kim kazançtaydı, o aktörlar da başladılar geeri gelmää. Bu faydalı bir iş, çünkü Gagauz Dilinä eni izmetlär olêrlar.

Teatrularda yoktu ozaman paralar çıkmaa da gezmää gagauz küülerindä. Ama Zakonun yardımınnan, spektaklileri göstermää küülerdä para kabledildi. Bakın – 60 spektakli, altı ayın içindä, iki teatru gösterdi Gagauz Dilindä! Hem uşaklar, hem büük insannar bu spektaklileri parasız gördülär.

Bitki ayın içindä, genä bu Zakonun yardımınnan, “Gagauz Dili Fondu”n parasınnan, iki teatruya da alındı birär avtobus. Bu transport verecek kolaylık, ani ileri dooru teatruları uşaklar taa sık görsünnär, Gagauz Dilini taa sık işitsinnär. Ama çok yıl sıravardı, bizdä Gagauziyada, avtonomiyada, hiç kimsey bilmärdi da, ani bizdä iki teatru var.

Gagauz Dilindä türkü hem muzıka yaratannar için da isteerim sölemää. Zakonumuzda onnara deyni da faydalı işleri ayırttık.

Dokuz yıl, kendi kuvedinä görä, “Gagauzça-Rusça onlain sözlüü” hazırlayan bizim gagauz gencimiz, bu zakona görä, o Fondtan para kabledecek da bu sözlüü, angısı, ani var internettä, taa genişledecek. Onu var nasıl olacek kullansın bizim uşaklar, analar-bobalar, açan lääzım olacek uroklara hazırlanmaa deyni…

Brifingın bitkisindä isteeriz çizgilemää: İrmi beş yıl kullandık avtonomiya hodulluunu, ama Gagauz Dilinin hodulluunu üüsek uura çıkaramadık. Uşaklarımız Gagauz Dilindä lafetmeerlär. Aylelerdä Gagauz Dilini pek kullanmêêrlar. Bu kimin kabaatı? Elbetki – bu bizim, Gagauzların, kabaatı! Bileriz! Ama yannışlarımızı annadık, Zakonu aldık, ne yapacez – o işleri belli ettik, islää düşündük da bizi, GAGAUZLARI, bu yoldan hiç kimsey sapıdamayacek!

Provokațiya yapan insannara isteeriz burdan sölemää: Boşuna kuvedinizi harcamayın! Herbir kötü neetä, angısı, ani zarar verecek bizim Ana Gagauz Dilimizä, biz karşı çıkacez! Biz kendi Ana Dilimizi koruyacez, işledecez hem da onun sferasını genişledecez!”

Anaktar sözlär : , , , ,

BİR CUVAP YAZIN